اهميت استفاده از جرثقيل در صنايع بسيارمشهود است. جرثقيل ، نصب دستگاهها ، ساختمان بناها ، تخليه و بارگيري كشتي ها و غيره را آسان تر نموده است . چنانچه از اين وسائل به خوبي نگهداري نشود و مورد بازرسي فني و آزمايش مرتب قرار نگيرد چه بسا ممكن است صدمات عظيمي به دستگاهها ، تجهيزات و كاركنان وارد آيد . براي جلوگيري از بروز اين صدمات و پيش آمدها ، جرثقيل ها و وسائل بالابر بايستي مرتبا و تحت برنامه زمان بندي شده اي مورد بازرسي فني و آزمايش قرار گيرند تا نواقص و معايب آنها برطرف و براي كار بدون خطر آماده باشند .
تصادفات و ضايعات بسياري در اثر بي توجهي و عدم بازرسي فني و آزمايش به موقع جرثقيلها و وسائل بالابر بوقوع پيوسته كه اكثرآنها قابل اجتناب بوده اند . براي جلوگيري از بروز خسارات ناشي از فرسايش و خرابي قطعات ، جرثقيلها و ساير وسائل بالابر مي بايد تحت نظام و مقررات بازرسي فني كه از طرف موسسات و سازمانهاي ذيصلاح منتشر مي شود بطور كامل اجزاء هر دستگاه بر حسب كاركرد آن در زمان معين مورد بازرسي فني و آزمايش قرار گرفته و در صورت لزوم تعمير و ترميم گردد .
انواع جرثقيلها :
√ جرثقيلهاي سقفي ( برقي ، بادي و دستي ) ، (Cranes Overhead Traveling )
اين جرثقيلها جهت جابجائي بار در محوطه هاي محدودي مورد استفاده قرار مي گيرند ( سالنها ، انبارها ، كارگاهها ...) ، نيروي محركه اين جرثقيلها به شرح زير است :
-جرثقيل برقي: قوه محركه آن برق است.
- جرثقيل بادي: قوه محركه آن هواي فشرده است كه بيشتر در صنايع كارخانجات شيميائي و جائيكه گازها و مواد قابل اشتعال وجود داشته باشد بكار مي رود.
- جرثقيل دستي : توسط زنجير و قرقره و نيروي دست، حركات طولي، عرضي و بالابردن بار انجام مي شود. اين نوع جرثقيلها اكثرا در تلمبه خانه ها و كمپرسورخانه ها براي نصب دستگاهها و تعميرات آنها كه به حركات آهسته احتياج است مورد استفاده قرار مي گيرند .
√ جرثقيلهاي متحرك زميني ( Mobile Cranes )
به جرثقيلهائي اطلاق مي شود كه قادرند با بار مجاز بطور آويز و با نيروي محركه خود ( موتور ديزل ) بر روي زمين حركت كنند. موارد استفاده آنها در صنايع مختلف، بسيار گسترده مي باشد.
اين جرثقيلها بطور كلي به سه دسته تقسيم مي شوند:
- جرثقيل چرخ دار (Wheel Mounted Crane )
- جرثقيل خزنده كفشك دار مخصوص بارهاي سنگين (Crawler Mounted Crane)
- جرثقيل گردون يا غير گردون كه بر روي كاميون نصب ميشوند ( Lorry MountedCranes ) ، اين نوع جرثقيلها براي جابجائي بار بطور سريع مورد استفاده قرارمي گيرند .
√ جرثقيلهاي ساحلي :(مخصوص كناراسكله ها وباراندازها)
قوه محركه اكثر اين نوع جرثقيل ها برق و بروي ريل حركت مي كنند.
√ جرثقيلهاي برجي ( Derrick Cranes &Tower Cranes )
اينگونه جرثقيلها به طور موقت و درجاي ثابت نصب مي شوند و براي ساخت بناها و نصب دستگاه ها مورد استفاده قرار مي گيرند.
ستون ثابت جرثقيل (Derrick ) توسط كابل فولادي مهار مي شوند. اين جرثقيلها اغلب در دوره بهره بربرداري صنايع كاربردي نداشته و بيشتر در زمان احداث كارخانجات و ساختمانها استفاده مي شوند.
√ جرثقيلهاي شناور ( Barge Cranes ) :
اين نوع جرثقيلها بر روي كشتيها و يدك كش ها نصب و قوه محركه آنها برق كشتي يا موتور ديزل است .
√ جرثقيلهاي مخصوص راه آهن ( Loco Cranes ) :
همانطور كه از نام اين جرثقيلها مشهود است، اين نوع جرثقيلها بر روي واگن راه آهن نصب و قوه محركه آنها موتور ديزل مخصوص به خود مي باشد. كاربرد اين جرثقيل ها در شبكه هاي خطوط آهن براي حمل و نقل بارهاي مربوط به راه آهن مي باشد.
√ جرثقيل هاي ديواري (wall cranes) :
مورد استفاده آنها دركارگاهها است وتوسط اهرم وتيرآهن به ستون هاي فولادي نصب ميشوند.اين نوع جرثقيل ها دستي يا برقي مي باشند و معولا ظرفيت بار چنداني ندارند.تعدادي از اين نوع جرثقيلها در كارگاهها مركزي مجتمع موجود مي باشند.
√ بالابرهاي بادي يا برقي ( Air or Electric Operated Hoists ):
اين بالابرها توسط وينچ و كابل فولادي و قلاب معولا بر روي سطح زمين نصب و مهار ميشوند و جهت تعميرات و جابجائي دستگاهها در ارتفاع بالا مورد استفاده قرار ميگيرند.از اين جرثقيلها در موارد تعميراتي واحدهاي بزرگ استفاده زيادي به عمل مي آيد.
انواع وسائل بالابر كوچك و سبك دستي و لوازم مربوط به آنها :
√ جرثقيل كوچك دستي ( chain Block ):
اين جرثقيلها معمولا تا ظرفيت حداكثر پنج تن ساخته مي شوند و بر روي گاري اتصال به تيرآهن و يا بر روي جرثقيلهاي ديواري نصب مي گردند. مورد استفاده آنها جهت جابجائي بارهاي سبك مي باشد.
√ گاري ( Trolley Block ):
وسيله اي است كه معمولا توسط چهارچرخ بر روي تيرآهن سقفي نصب مي شود و توسط زنجير و قرقره ( و يا بدون زنجير و قرقره ) به حركت در مي آيد و جهت نصب جرثقيل كوچك دستي بكار گرفته مي شود.
√ تيرآهن حمال گاري و بار ( Runway Beam ):
تيرآهن مذكور جهت قرارگرفتن گاري و بالابر ( جرثقيل دستي ، بادي يا برقي ) بر بالاي دستگاههائي نظير تلمبه ها ، كمپرسورها و ... نصب مي شود . گاري و بالابر بر روي آن به حركت در آمده و بار را جابجا مي كند .
√ سيم بوكسل و اتصالات ( Wire Rope Sling ):
سيم بوكسل با بست پرسي يا به طريق بافتني ساخته مي شود و موارد استعمال بسياري دارد .
√ زنجير بوكسل و اتصالات :
دانه زنجير از فولاد كم كربن و بطريق جوشكاري مقاومتي ( Resistance Welding ) ساخته مي شود .
√ مغناطيس مخصوص حمل آهن :
مغناطيس به قلاب جرثقيل وصل و توسط راننده كنترل مي شود. موارد استعمال آن اكثرا در كارخانجات ذوب و ريخته گري مي باشد.
روش بازرسي و آزمايش لوازم و وسائل بالابرها :
در اين بخش نكات مهمي كه بازرسان فني در بازرسي و آزمايش قطعات و لوازم مهم عمومي جرثقيلها بايستي در نظر بگيرند تشريح گرديده است .
√ قلابها :
براي كنترل باز نشدن دهانه قلابها در طول عمر آن ، قبل از بهره برداري و آزمايش بار اوليه، معمولا بر روي دهانه قلابها علامتي كه نشان دهنده شاخص دهانه قلاب مي باشد وجود دارد. پس از انجام آزمايش بار و در بازرسيهاي بعدي اين علامت بررسي و چنانچه دهانه قلاب بيش از اندازه باز شده باشد قلاب بايستي از سرويس خارج شود ، اين اندازه تقريبا 8 درصد قطر دهانه قلاب مي باشد .
نكاتي كه بايستي در بازرسي قلابها به آنها توجه نمود عبارتند از:
ترك خوردگي، سائيدگي، شكستگي و روان نبودن كاسه ساچمه و سيستم گريس خوري آن . هم چنين داشتن بست ايمني براي قلابها ضروري مي باشد. پيچ دسته قلاب از نظر داشتن لقي، سايش و ترك مي بايد به دقت مورد بازرسي قرار گيرد، تركها را مي توان توسط آزمايشات غير مخرب (رنگهاي نافذ و يا پودر مغناطيسي ) پيدا و مشخص نمود .بيشترين سائيدگي در كف قلاب يعني درجائيكه سيم بوكسل يا زنجير بوكسل قرار مي گيرد ايجاد مي شود، اين خوردگي ممكن است يكنواخت و به صورت شيار ايجاد شود و نبايد بيشتر از ده درصد ضخامت قلاب در محل سائيدگي باشد. اتصالات قلاب ، بخصوص قلابهائيكه مستقيما به كابل فولادي و توسط وزنه وصل مي شوند از نظر محكم بودن وزنه، خوردگي و زنگ زدگي كابل و اتصالات مي بايد بازرسي شوند. حتي المقدور نبايد روي قلاب جوشكاري شود ، در صورت احتياج به جوشكاري بايد ابتدا جنس فلز قلاب مشخص و سپس روش جوشكاري و عمليات حرارتي طبق دستورالعمل سازنده اعمال گردد .
√ كابل فولادي :
كابل فولادي طنابي است قابل انعطاف كه از چندين سيم فولادي با قدرت كششي زياد ساخته شده و در صنعت براي بالا و پائين بردن بار ، حفاري ، كشيدن بار و غيره بكار مي رود . كابل فولادي را از قطر ، تعداد سيم ، تعداد رشته ها ، ساخت و طرز قرارگرفتن و نوع لايه ( شامل لايه مغزي ) و نوع فلز آن تشخيص مي دهند . كابلها از فولادهاي مختلف ساخته مي شوند و انتخاب آنها بستگي به سرويس ، قدرت كششي و مقاومت آنها در مقابل خوردگي دارد . بازرسي مرتب از كابل فولادي بهترين راه جلوگيري از تصادف ناشي از پاره شدن كابل است .براي بازرسي كامل و طولي كابل ، بايد ابتدا آنرا از روي دستگاه باز و تميز نمود . براي تميز كردن كابل بايد از برس سيمي و هواي فشرده و پارچه استفاده كرد و از بكاربردن موادي مانند بنزين كه روغن داخل كابل را فاسد و در خود حل مي كند اجتناب نمود . كابلهاي فولادي را بايد از نظر خوردگي ، سائيدگي ، پارگي و لهيدگي مورد بازرسي عيني قرار داد . زمان تعويض كابل فولادي هميشه مسئله مشكلي را براي بازرسان فني بوجود مي آورد ، زيرا تعويض آنها بايد هميشه با در نظر گرفتن شرايط كار ، ايمني و صرفه جوئي انجام گيرد ، در صورتيكه نشانه اي از خوردگي زياد ، پارگي ، سائيدگي و غيره مشاهده شود بايد اقدام به تعويض آن نمود ، طبق مقررات و نظام نامه هاي بعضي از كشور هاي صنعتي درباره معيار تعويض كابل فولادي بالابرنده بار، اگر سيمهاي بريده شده در طولي معادل ده برابر قطركابل بيش از پنج درصد تعداد كل رشته ها باشد و يا نشانه اي از خوردگي ، پارگي ، سائيدگي و غيره مشاهده شود بايد اقدام به تعويض كابل نمود. چنانچه خوردگي كابل سريع باشد ، بايد علت را جستجو كرد ، عدم تناسب ابعاد قرقره با قطر كابل اكثرا باعث سائيدگي سريع مي شود .
برخي از علل خرابي كابلهاي فولادي به شرح زير است :
- انتخاب غلط كابل از لحاظ اندازه ، ساخت و نوع .
- عدم روغنكاري صحيح و بموقع
- عبور كابل از روي قرقره و استوانه نامناسب و غير تراز
- بيرون آمدن كابل از روي قرقره و استوانه
- روي هم قرار گرفتن و يا پيچيده شدن كابل بيش از اندازه بر روي استوانه
- شرايط كار سخت و ضربه هاي شديد بار بر روي كابل
- كار در مجاورت حرارت زياد
- هواي مرطوب و آلوده به گازهاي خورنده
- استفاده و نصب اتصالي هاي غلط و غير استاندارد در انتهاي كابل
√ قرقره واستوانه كابل فولادي:
قرقره ها بايد از نظر ترك ، شكستگي و سائيدگي شيار مخصوص قرارگرفتن و عبور كابل فولادي بازرسي شوند . چنانچه در اثر بار و يا نيروي زياد، شيار قرقره سائيده، گود و گشاد گردد و يا خراش پيدا نمايد بايستي تعمير و يا با قرقره نو تعويض شود، در غير اين صورت باعث خرابي سريع كابل فولادي خواهد شد. بايستي دقت شود كه قطر قرقره كوچكتر از طراحي نباشد در غير اين صورت باعث خميدگي زياد و كوتاهي عمر كابل خواهد گرديد بوش برنجي و يا بلبرينگ ساچمه اي قرقره كه روي محور مي گردد بايستي بازرسي شوند ، چنانچه بوش برنجي داراي خوردگي زياد باشد بايد بوش تعويض گردد . قرقره هائيكه داراي ساچمه و بلبرينگ هستند بايد دقت شود كه ساچمه روان و آزاد بوده و شكستگي نداشته و بخوبي گريس كاري شود . شيارهاي كابل فولادي بر روي استوانه ها نيز بايد بازرسي شوند و اگر سائيدگي ، خراش و تيزي پيدا كرده باشند بايستي تعمير گردند . لبه استوانه نبايد شكسته شده باشد و يا طوري باشد كه باعث خارج شدن از روي استوانه شود . كابل ها نبايد بيش از اندازه لبه استوانه بر روي هم پيچيده و جمع شوند . پس از نصب كابل فولادي بر روي استوانه و آوردن قلاب به پائين ترين سطحي كه در آنجا بكار برده مي شود ، بايد حداقل دو دور طناب بر روي استوانه باقي بماند .
√ ترمز ها و اتصالات:
ترمزها بايستي از روي كاسه ترمزبازشده و لنت آنها از نظر سائيدگي، شكستگي يا صاف و صيقل و چرب بودن بازرسي عيني گردند. در صورت معيوب بودن، دستور تعويض آنها داده شود.اگر لنت ترمزها صاف شده اما هنوز به پرچ نرسيده باشند ، مي توان لنتها رابا برس سيمي و كاغذ سمباده تميز نمود،اگر لنت ترمزها به پرچ رسيده باشد بايد آنها را تعويض نمود. اگر لنت از نوع چسبيده به كفشك باشد بايد دقت كرد كه لنت در جاي خود ثابت بوده و از كفشك جدا نشده باشد،حداكثر سائيدگي لنت نبايد بيش از پنجاه درصد ضخامت اصلي باشد . كفشك و اتصالات ترمز نظير ميله ها و اهرم ها و پيچ هاي پايه ترمز بايستي ا زنظر شكستگي ، سائيدگي و ترك خوردگي بازرسي شوند ودرصورت معيوب بودن تعويض گردند. د ر صورت پياده شدن و تعويض لنتها ، پس از نصب مجدد مي بايست دقت كرد كه ميله ها در جاي خود قرار گرفته باشند و به وسيله ميله ضامن مهار و با پيچ محكم شده باشند ، دهانه ميله ضامن حتما بايستي باز شود تا در موقع كارو لرزش امكا ن خارج شدن آنها نباشد. قبل از به كارگرفتن جرثقيل ، لنت ترمزها بايستي با بار ميزان شوند به طوريكه بتوانند بار را در هر نقطه به طور ثابت نگهدارند . اگر لنت ترمز بيش از پنجاه درصد ضخامت اصلي سائيده شده باشد بايستگي اقدام به تعويض آْن نمود، لنت هاي سوخته يا داري سائيدگي ناهموار و يا لنت هايي كه به پرچ رسيده باشند بايد تعويض شوند. كاسه ترمزهايي كه براثر تماس لنت و برآمدگي پرچها ، خراش برروي سطح آنها ايجاد شده باشد مي بايد به وسيله ماشين تراش ، صاف و عيوب آنها برطرف گردد.
√ زنجيرهاي بار و اتصالات ( Hoist Chains) :
زنجيرهاي فولادي كه براي بالابردن بار مورد استفاده قرار مي گيرند معمولا از نوع فولاد كم كربن و بطريق جوشكاري مقاومتي ( Resistance Welding ) ساخته مي شوند . براي بازرسي زنجير بهتر است آنرا از روي جرثقيل پياده كرد و روي سطح تميزي قرار داد ، تصميم مبني بر پياده كردن يا نكردن زنجير از روي دستگاه با بازرسي فني است ، زمان بازرسي زنجير بستگي به شرايط كار و حرارت محيط دارد . در شرايط سخت و تكانهاي شديد و كار مداوم و حرارت زياد ( مانند ذوب و ريخته گري فلزات ) زنجيرها بايستي هر شش ماه يكبار مورد بازرسي قرار گيرند ، دوره بازرسي ساير زنجيرها هر سال يكبار مي باشد . عيوب و خرابي زنجير زنجير بطور كلي عبارتند از جوش معيوب ، ترك خوردگي ، شكستگي ، سائيدگي ، كشيدگي ، پيچ و تاب و گره خوردگي و زنگ زدگي . تركهاي جوش ناشي از خستگي بيشتر بر روي جوشهاي كم نفوذ و متخلخل و در قسمت داخل حلقه هاي زنجير كه در معرض اصطكاك قرار دارد ايجاد و اكثرا با چشم مشخص مي گردد ، بنابراين در هر بازرسي بايستي به قسمتهاي داخل زنجير بيشتر توجه گردد .
در سرويسهاي بحراني و حساس ، ترك خوردگي و شكستگش را مي توان با كمك رنگهاي نافذ با پودر مغناطيسي مشخص و پيدا نمود . شكستگش حلقه زنجير اكثرا بعلت محيط كار بسيار سرد و سختي زياد فلز بويژه در زنجيرهاي فولادي كه سختي آنها بيش از 375 برينل باشد و يا چنانچه در اثر كار زياد سخت شده باشد ، ايجاد مي گردد . براي جلوگيري از شكستگي ، اين نوع زنجيرها را بايستي در كارگاه مجهز بوسيله بازپخت سختي شان را به حد 300 تا 350 برينل تقليل داد .
سائيدگي زنجير كه اكثرا از داخل و بين دانه ها ايجاد مي شود نبايد از مقدار معين كه سازنده تعيين مي كند بيشتر شود ، اين مقدار براي زنجيرهاي فولادي كم كربن تقريبا 0.5 ميليمتر در هر 25 ميليمتر قطر مي باشد ، در اين حد سائيدگي تقريبا 15 درصد از قدرت زنجير كم مي شود ، بار بيش از ظرفيت و يا گير كردن زنجير زير بار و وارد آمدن فشار زياد باعث كشيدگي دانه هاي زنجير مي شود ، اين كشيدگي و ازدياد طول در جرثقيلهاي دستي حائز اهميت است . در اين نوع جرثقيلها دانه هاي زنجير در محل مخصوص خود بر روي قرقره ها جاي گرفته و آنها را بگردش در مي آورد ، اگر دانه ها كشيده شوند اين عمل انجام نمي شود و قرقره ها كار نمي كند و بايستي زنجير تعويض شود .
كشيدگي جزئي كه در اثر سائيدگي بطول زنجير اضافه مي شود تا حد تقريبي 12 ميلي متر در 300 ميلي متر قابل قبول و ايمن مي باشد .
تاب و گره خوردگي و زنگ زدگي زنجير با چشم ديده مي شود ، در صورتيكه قابل ملاحظه مي باشد بايد تعويض گردد ، حلقه ها و ساير اتصالات زنجير بايستي از جنس فلز باشد و جهت بازرسي عيني بايد از روي دستگاه و زنجير مربوطه پياده شود ، روش بازرسي اتصالات عينا شبيه بازرسي زنجير است .
√ محورها و ميله ها:
محور وميله قرقرها ، استوانه ها و چرخها بايستي از نظر سائيدگي ، ترك خوردگي و شكستگي بازرسي عيني شوند ، چنانچه سائيدگي محورها و ميله ها بيش از 0.25 ميليمتر ( 0.01 اينچ ) در هر 25 ميليمتر ( 1 اينچ ) قطر باشد، بايد اقدام به تعويض آنها نمود .
محور تعادل قرقرها ، چرخها و استوانه ها ممكن است با بكار بردن فولاد نامرغوب در ساخت و يا در اثر ضربه هاي شديد و كار سخت و مداوم و يا خمش ترك بردارند ، اين تركها اغلب در قسمتهائي از محور كه تغيير قطر داده شده و لبه هاي تيز دارد و يا در جوشكاري محور و اطراف آن مشاهده مي گردد ، براي مشخص نمودن حدود تركها مي توان از رنگهاي نافذ و يا پودر مغناطيسي استفاده كرد . محل شيار محورها كه به چرخ يا دنده متصل مي شوند بايستي از نظر سائيدگي و لق بودن بازرسي شود ، ميله ها بخصوص در مورد بست انتهاي كابل فولادي بايستي از نظر روان بودن بازديد شوند ، چنانچه ميله روان نباشد با حركت پاندولي كابل بتدريج تنش زياد بر روي سيمهاي كابل در جائيكه به بست متصل مي شوند وارد آمده و منجر به پارگي كابل مي شود ، بايستي دقت كرد كه پيچهاي دو سر محور چرخها همگي در جاي خود قرار داشته و محكم شده باشند ، مجراي گريس و روغن محورها و ميله ها بايستي از نظر باز بودن بازرسي شوند تا در موقع كار بخوبي روغنكاري شوند .
√ چرخها ، دنده ها و چرخ دنده ها:
اكثر جرثقيلهاي سقفي بوسيله چرخهاي فولادي بر روي ريل حركت مي كنند ، اين چرخها بايستي از نظر سائيدگي مخصوصا قسمت كف و لبه ها و همچنين از نظر شكستگي ، ترك خوردگي و روان بودن بازرسي عيني گردند . چرخها اگر داراي ياتاقانهاي ساچمه اي باشند بايد دقت كرد كه روان بوده و كاسه ساچمه شكسته نشده باشد ، چنانچه از نوع بوش برنجي باشد لقي زياد نداشته باشد ، براي اطمينان از روان بودن و بازرسي چرخ مي توان با استفاده از جك روغني يا بلند كردن جرثقيل ، چرخها را بالا نگه داشت و مورد بازرسي قرار داد . كليه دنده هاي چرخ و محور و دنده هاي رابط و محل شيار دنده هاي متصل به محور و كوپلينگ محور به موتور برق بايستي از نظر سائيدگي و پارگي( كوپلينگ ) مورد بازرسي عيني قرار گيرد ، دريچه جعبه دنده بايد باز شود و دنده ها از لحاظ خوردگي ، زنگ زدگي ، سائيدگي و شكستگي بازديد شوند ، دريچه جعبه دنده را نبايد جهت بازديد در موقع گردش و كار دنده ها باز نمود . ضمنا بايد مطمئن گرديد كه مقدار كافي روغن در جعبه دنده ها باشد ، پيچهاي پايه جعبه دنده به بدنه جرثقيل همگي مي بايد در جاي خود قرار داده شده و محكم شده باشند .
√ ريل ها و اتصالات :
اكثر ريلها از فولاد سخت و داراي كربن متوسط و يا زياد ساخته مي شوند ، جوشكاري اين نوع ريلها بايستي طبق روش معين و دستورالعمل سازنده انجام شود ، در غير اين صورت امكان ترك خوردگي بر روي جوش و اطراف آن كه تحت تاثير حرارت قرار مي گيرند ، در زمان جوشكاري و هنگام بهره برداري بسيار است . در بازرسي هاي اوليه و حين نصب و دوره اي بايستي از اين جوشها بازرسي عيني بعمل آيد و در صورت نياز به حصول اطمينان بيشتر با رنگهاي نافذ و يا پودر مغناطيسي آزمايش شوند . تراز بودن ريلها همراه با تيرآهن حمال زير ريل و هم چنين هم تراز و موازي بودن ريلها نسبت به يكديگر بايستي در حين نصب و بازرسي اوليه و قبل و بعد از آزمايش بار ، اندازه گيري شوند و در صورت لزوم ميزان و اصلاح گردند . بايد دقت كرد كه پيچ بست ريلها ( حركت طولي و عرضي ) همگي در جاي خود قرار داده شده و محكم باشند .
√ اسكلت فلزي :
تيرهاي مخصوص حمل بار ، رابطهاي عرضي ، ستونهاي اسكلت فلزي ، پل و كالسكه جرثقيلها بايستي از نظر خميدگي ، زنگ زدگي ، شكستگي و ترك خوردگي بازرسي عيني شوند . در بازرسي حين نصب و اوليه مي بايد تراز بودن تيرهاي حمل بار زير ريلها و شاقول بودن و مقدار نشست ستونها و همين طور موازي و افقي قرار گرفتن ريلها نسبت به يكديگر توسط نقشه بردار زير نظر مهندسين سازه اندازه گيري شود و در صورت لزوم اصلاح گردد . استحكام پيچهاي اتصالات مذكور در صورتيكه جديدا نصب گرديده باشند ، بايستي توسط Torque Meter قبل و بعد از آزمايش بار كنترل شوند ، بايستي دقت نمود كه پيچها طبق مشخصات سازنده باشند .
در بازرسيهاي دوره اي اتصالات پيچي از نظر استحكام ، سائيدگي ، شكستگي و يا پارگي محل پيچ بازرسي و در صورت لزوم پيچها آچاركشي و يا تعويض شوند ، دقت شود كه واشر مناسب و شيب دار در زير پيچ و مهره هاي تيرآهن بكار برده شود .
اتصالات جوش بخصوص جوشهائيكه در محل انجام شده ، مي بايد از لحاظ كيفي بازرسي و كنترل شود .
در صورتيكه نردبان براي تعمير، سرويس و بازرسي جرثقيل طرح و ساخته شده باشد بايد محكم و طوري نصب شود كه بتوان بدون اشكال و خطر به جرثقيل دسترسي پيدا نمود .
نرده هاي جرثقيل ، راهروها ، پلكانها و همين طور صفحات مشبك راهرو بايستي از لحاظ استحكام و داشتن بست كافي بازرسي عيني گردند .
در جرثقلهائيكه براي حمل پاتيل مواد مذاب مورد استفاده قرار مي گيرند ، جهت حفاظت حرارتي ، ورقه فلزي مقاومي در زير تيرآهن مخصوص توسط سازنده نصب مي گردد ، وجود اين ورقه و وضعيت نصب آن بايستي مورد بررسي قرار گيرد .
ستونهاي فولادي در سطح زمين و جائيكه در بتون فوندذاسيون قرار مي گيرند از نظر زنگ زدگي ، خوردگي ، نشست ، ترك خوردگي و شكستگي پايه هاي سيماني بازرسي شوند و در صورت لزوم با نظر بازرس ، بتون و يا خاك اطراف بخشي از ستونهاي مخصوص بار اسكلت فلزي برداشته شود .
√ وسائل بازدارنده و ضربه گيرها:
در دو انتهاي در دو انتهي تير حمال بار ريلهاي پل و كالسكه جرثقيل سقفي بايستي حتما وسائل ثابت بازدارنده نصب شود ، اين وسائل مانع خروج و سقوط پل يا كالسكه از روي ريلها مي گردد ، اين وسائل از تير آهن يا نبشي ساخته مي شود و روي تير حمال بار ريلها توسط پيچ فولادي مقاوم محكم مي گردد ، در هر بازرسي بايستي دقت كرد كه پيچها همگي در جاي خود قرار دارد و محكم شده باشد .
براي خنثي كردن ضربه هاي شديد ناشي از حركات طولي و عرضي جرثقيل ، ضربه گيرهائي بر روي پل و كالسكه و در دو طرف نصب مي شود ، اين ضربه گيرها ممكن است از نوع لاستيكي ، روغني و يا روغني فنري با هم انتخاب شوند كه از صدمه به جرثقيل جلوگيري كنند .
از نظر ايمني ، ضربه گيرهاي روغني بايد بوسيله كابل فولادي به بدنه جرثقيل مهار شوند كه در صورت بريدگي پيچها به پائين سقوط ننمايند، در هر بازرسي ضربه گيرها بايستي از نظر پارگي ، شكستگي ، سالم بودن و نداشتن نشتي و وجود مهار بررسي و از عملكرد آنها اطمينان حاصل شود .
√ واحد مغناطيس و اتصالات :
كليه جرثقيلهاي سقفي كه نگهداري و جابجائي بار توسط دستگاه مغناطيس انجام مي شود ، معمولا مي بايد مجهز به سيستم باطري اضطراري باشند كه در مواقع قطع برق اصلي ، مغناطيس بتواند بطور اتوماتيك بار را به حالت معلق براي حداقل مدت 20 دقيقه نكهدارد ، در صورتيكه اينگونه جرثقيلها فاقد سيستم باطري اضطراري باشند بايستي با در نظر گرفتن شرايط كار و در صورت امكان نصب باطري توصيه گردد .
مغناطيس توسط سيستم سيم پيچي كه داخل محفظه فولادي قرار گرفته تامين و بوسيله زنجير با حلقه و اتصالات به قلاب جرثقيل وصل مي شود و توسط راننده كنترل مي گردد ، در هر بازرسي بايد مغناطيس ، زنجيرها ، حلقه ها و اتصالي ها از نظر ترك خوردگي ، شكستگي و سائيدگي مورد بازرسي قرار گيرند .
√ كليدهاي ايمني:
براي جلوگيري از بالا رفتن قلابها بيش از حدود تعيين شده ، كليدهاي ايمني برقي بر روي جرثقيل تعبيه مي شود كه بتواند قلابها را پس از رسيدن به حدود مزبور متوقف و مانع بالا رفتن آنها از آن حد به بعد شوند . در بعضي از جرثقيلها براي اطمينان بيشتر ، در فاصله بالاتر كليد برقي ثانوي نيز نصب مي شود ، در محلهائيكه راننده قادر به ديد بار در سطح زمين يا پائين تر نيست براي جلوگيري از پائين رفتن قلاب بيش از حد معين كليد ايمني خودكار براي حركت پائين در نظر گرفته مي شود . براي اينكه حركت طولي و عرضي جرثقيلهاي سقفي از حد معين تجاوز نكند ، در صورت لزوم كليدهاي ايمني خودكار در دو انتهاي تير حمال ريلها و يا بر روي پل و كالسكه جرثقيل قرار مي دهند تا مانع برخورد جرثقيل به انتهاي ريل و اسكلت فلزي اطراف گردد ، به جاي اين كليدها مي توان از كليدهاي روغني استفاده نمود .
لازم به تذكر است كه منظور از نصب اين نوع كليدها محفوظ نگه داشتن دستگاهها مي باشد و نبايد از آنها براي توقف جرثقيل يا بار استفاده نمود .
در هر بازرسي بايستي اين نوع كليدها و وضعيت نصب آويز گرداننده آنها آزمايش و در صورت لزوم تنظيم گردند.
√ آزمايش بار:
قبل از انجام آزمايش بار بايستي يك بازديد عيني از ريلها ، چرخها ، كابلهاي فولادي ، قلابها ، ترمزها و اتصالات بعمل آورد كه بدون عيب و نقص و همه چيز در جاي خود باشند . در آزمايش اوليه جرثقيل ، حتي الامكان بايستي پل جرثقيل بر روي ستونهاي اصلي قرار داده شود و حداكثر خمش عمودي پل جرثقيل اندازه گيري شود ، جهت بدست آوردن حداكثر خمش عمودي بايستي جرثقيل با بار مجاز آزمايش گردد ، براي انجام اين آزمايش جرثقيل بايد وسط عرض دهانه ( پل يا Span ) قرار گيرد و بار مجاز جرثقيل به مقدار كمي از زمين بلند شود . مقدار خمش طبق دستورالعمل سازنده اندازه گيري مي شود ، در صورتيكه دسترالعمل مشخصي نباشد ، مقذار خمش را مي توان بوسيله شاقول كه از وسط پل آويزان مي شود اندازه گيري نمود . حداكثر خمش زير بار مجاز در وسط پل جرثقيل نبايد از 750/1 فاصله عرض دهانه تجاوز نمايد ، پس از اندازه گيري خمش ابتدا ترمز سپس حركات طولي و عرضي جرثقيل با بار مجاز آزمايش مي گردد ، در اين مرحله كليدهاي ايمني برقي جرثقيل بدون بار آزمايش مي شوند . در صورتيكه آزمايشات فوق رضايت بخش بود ، جرثقيل بايستي با 25 درصد بيشتر از بار مجاز آزمايش نهائي گردد و كليه حركات و ترمز ها بخوبي عمل نمايند . آزمايش اضافه بار بايستي در مورد جرثقيلهائي كه داراي دو قلاب يا بيشتر باشند براي هر يك جداگانه انجام شود. پس از انجام آزمايش بار ، ترمزها از نظر داغ شدن ، بست هاي كابل فولادي از نظر محكم بودن و ساير قطعات از نظر خميدگي ، شكستگي ، ترك خوردگي و پوسته شدن رنگها كه در اثر فشار بار بوجود مي آيد بررسي نهائي گرديده و جرثقيل بدون بار حركت داده شود .
بازرسي جرثقيلهاي سقفي ( برقي و دستي )
به طور كلي بازرسي جرثقيلهاي سقفي در دومرحله انجام مي گردد :
كليه جرثقيلها و بالابرها قبل از بهره برداري اوليه بايستي توسط بازرس فني مورد بازرسي و آزمايش زير بار قرار گيرند ، نكاتي كه مي بايست در اين بازرسي مورد توجه قرار گيرند به شرح زير مي باشد :
- قبل از انجام بازرسي و بهره برداري بايد ابتدا كليه مدارك ، نقشه ها ، مشخصات و گواهينامه هاي سازندگان ، لوازم و قطعات جرثقيل ها و بالابرها بررسي گرديده و خلاصه مشخصات فني آنها توسط بازرس فني استخراج شود . در اين بررسي بازرس با نحوه طرح ، ساخت ، جنس و مشخصات و استانداردهائيكه در ساخت آنها بكار گرفته شده آشنا مي شود تا پس از بازرسي مطمئن گردد كه قطعات مطابق طرح و مشخصات سازنده و استاندارد معين ساخته شده و داراي گواهينامه سازنده مي باشند ، در صورت عيب و نقصي در مدارك ، نيازهاي بازرسي فني جهت تكميل و يا دتعمير آزمايش دستگاه به سرپرست واحد اعلام مي گردد .
- سپس بايستي يك بازرسي عمومي از كليه قطعات نصب شده و يا در حال نصب بخصوص قطعات حساس مانند ترمز ، كابل هاي فولادي ، قلاب ، مغناطيس و كليدهاي ايمني بعمل آورد و اطمينان حاصل شود كه به نحو صحيح نصب شده و در حمل ونقل آسيب نديده و اتصالات آنها بدون عيب و نقص مي باشند .
- بازرسي عيني از اسكلت فلزي ، تيرآهن حمال ، ستون ها و ريلها و اطمينان از بكاربردن اتصالات صحيح و كنترل پيچها و بي عيب بودن چوشكاري ها نيز از وظايف بازرس فني مي باشد . چنانچه بازرس لازم تشخيص دهد بررسي و محاسبات تيراهن حمال و ستونها براي حصول اطمينان بيشتر مي باسد توسط مهندسين سازه بعمل آيد .
- هم تراز بودن ريلها و شاقول بودن ستون ها نيز مي بايد توسط نقشه بردار ، قبل و بعد از انجام آزمايش زير بار انجام شده و تنظيم هاي مورد لزوم صورت پذيرد .
- آزمايش زير بار طبق دستورالعمل آخرين مرحله بازرسي فني بوده و طي آن مقدار خمش ريل جرثقيل سقفي تعيين و يا معيارهاي طرح مقايسه گردد .
- پس از پايان موفقيت آميز آزمايشات ، بازرس مي بايد اقدام به تهيه گزارش بازرسي نموده و ضمن انعكاس بازرسيهاي انجام شده ، سلامت دستگاه را براي بهره برداري گواهي نمايد .
پس از بهره برداري از جرثقيلها ، براي حصول اطمينان از حفظ سلامتشان و تضمين ايمني كاركرد آنها لازم است كه به صورت دوره اي مورد بازرسي فني قرار گيرند .
زمان بازرسي دوره اي جرثقيلهاي سقفي برقي واقع در كارگاهها ، انبارها ، كارخانجات ذوب و ريخته گري و ساير مكانهائيكه از جرثقيل به طور دائم استفاده مي نمايند هر سال يكبار مي باشد ، در صورت كار مداوم و 24 ساعته جرثقيل و يا كار نزديك به حرارت زياد ، زمان بازرسيهاي دوره اي كوتاه تر گرديده و به هر شش ماه يكبار تقليل پيدا مي نمايد .